Lucht-water warmtepomp
Een lucht-water warmtepomp onttrekt warmte aan de buitenlucht en geeft die via een watercircuit af aan de centrale verwarming en het tapwater in huis.
Dit type warmtepomp bestaat uit een buitenunit (met ventilator en compressor) die buitenlucht aanzuigt en afkoelt, en een binnenunit die de gewonnen warmte overdraagt aan het cv-water en eventueel een warmwaterboiler.
Lucht-water warmtepompen zijn veruit de meest toegepaste warmtepompen, zowel in nieuwe woningen als in bestaande bouw. Ze bieden de mogelijkheid om een woning (grotendeels) gasloos te verwarmen zonder dat er diepe boringen nodig zijn, zoals bij bodemwarmte. Hierdoor zijn ze vaak eenvoudiger en goedkoper te installeren, wat mede verklaart waarom ze populair zijn bij renovaties van bestaande woningen.
Bereken hier je besparing >
Hoe werkt een lucht-water warmtepomp?
Het werkingsprincipe lijkt op dat van een omgekeerde koelkast. De buitenunit bevat een warmtewisselaar (verdamper) en een ventilator die buitenlucht langs een koelmiddel voert. Dit koelmiddel verdampt bij lage temperatuur en onttrekt zo warmte-energie aan de lucht.
Vervolgens wordt het gasvormige koelmiddel door een compressor samengedrukt, waardoor de temperatuur sterk stijgt. In de binnenunit gaat het hete koelmiddel door een tweede warmtewisselaar (condensor) die de warmte afgeeft aan het water in jouw cv-circuit en boiler.
Daarna expansieert het koelmiddel weer en herhaalt de cyclus. Zo kan zelfs uit koude buitenlucht (bijvoorbeeld 0-5°C in de winter) voldoende warmte gehaald worden om water te verwarmen tot bruikbare temperaturen voor verwarming (typisch 35-50°C).
Splitsysteem of monoblock warmtepomp
Een lucht-water warmtepomp kan worden uitgevoerd als split-systeem of als monoblock.
Splitsystemen
Bij een split-warmtepomp zitten de compressor en verdamper buiten, en wordt het koelmiddel via leidingen naar binnenunit gepompt (vergelijkbaar met airco).
Splitsystemen kunnen flexibeler geplaatst worden (binnenunit kan elders staan) en werken met dunnere leidingen, maar moeten door een F-gassen gecertificeerde installateur aangesloten worden (koelmiddelzijdig).
Monoblock
Bij een monoblock warmtepomp zit alle koeltechniek in één buitenunit; er lopen dan alleen waterleidingen van buiten naar binnen. Beide varianten hebben voor- en nadelen.
Monoblocks zijn eenvoudiger te installeren (waterzijdig koppelen als een cv-ketel), maar moeten tegen vorst beveiligd worden en staan volledig buiten. INTU kan afhankelijk van de situatie adviseren welk systeem het beste past.
Typisch heeft een lucht-water warmtepomp nog een elektrisch element als back-up/verwarmer in het binnendeel, voor bijpieken op de aller koudste dagen of voor legionella-verwarming van het boilervat. In all-electric configuratie dimensioneert men de warmtepomp zo dat hij ~95% van het jaar de volle vraag dekt, en het element hooguit sporadisch hoeft bij te springen.
Bereken hier je besparing >
Voordelen van een lucht-water warmtepomp
Breed inzetbaar
Lucht-water warmtepompen zijn toepasbaar in de meeste woningen, van nieuwbouw tot oudere huizen. Ze vergen geen grondboring of speciale vergunningen; als je buiten ergens een unit kunt plaatsen, is een lucht-water systeem meestal mogelijk.
Hierdoor is dit type vaak de eerste keuze bij het vervangen van een cv-ketel in bestaande bouw, zeker in wijken waar boren in de grond niet mag of kan.
Lagere installatiekosten
In vergelijking met bodemgekoppelde (water-water) systemen zijn lucht-water warmtepompen aanzienlijk goedkoper in aanschaf en installatie. Er is geen duur boortraject nodig en de units zijn compacter. Richtprijzen (inclusief installatie) liggen grofweg tussen €7.500 en €12.500 voor een standalone lucht-water warmtepompsysteem (afhankelijk van vermogen en situatie).
Kies je voor een hybride lucht-water warmtepomp (die samen met een cv-ketel werkt), dan zijn de kosten doorgaans lager, circa €5.000 – €7.000, omdat de pomp kleiner is. Deze bedragen kunnen door subsidies nog een stuk lager uitvallen.
Geen grote ingrepen aan woning
De installatie van een lucht-water warmtepomp is relatief snel en minimaal invasief. De buitenunit kan tegen een gevel, op een plat dak of in de tuin worden geplaatst. Er hoeft niet in vloeren of grond geboord te worden (op wellicht een paar doorvoergaten voor leidingen na). Vaak kan een oude ketel op dezelfde dag worden vervangen door de nieuwe warmtepompinstallatie. Dit maakt de stap naar verduurzamen laagdrempeliger.
Multifunctioneel (kan ook koelen)
Veel lucht-water warmtepompen kunnen in de zomerperiode omgekeerd werken en zo actief koelen leveren. In plaats van warmte onttrekken aan buitenlucht en afgeven aan binnen, wordt dan warmte uit het binnen-circuit onttrokken en aan buitenlucht afgegeven (vergelijkbaar met een airconditioner). Hiermee kan je huis op warme dagen enkele graden worden gekoeld via vloerverwarming (vloerverkoeling) of fan-coil units.
Dit is zeker interessant nu hittegolven frequenter worden – je warmtepomp biedt je dan een extra comfortfunctie bovenop het verwarmingsdeel. Wel neemt het elektriciteitsverbruik toe bij actief koelen (vergelijkbaar met dat van een airco). Bij bodemwarmte is koeling veel zuiniger (passief), maar die optie heb je bij lucht als bron niet passief. Toch, het hebben van één apparaat dat zowel kan verwarmen als koelen is voor veel mensen een aantrekkelijk voordeel.
Besparing op energiekosten
Met een all-electric lucht-water warmtepomp bespaar je fors op gas – je verbruik daalt naar nul. Daar staat een stijging in stroomverbruik tegenover, maar dankzij de hoge efficiëntie van de warmtepomp (COP van 3 à 4 of hoger over het jaar) vallen de stroomkosten veel lager uit dan de uitgespaarde gaskosten. Volgens Milieu Centraal bespaar je in een gemiddelde hoekwoning al snel €1000 per jaar op de energierekening als je van een hr-ketel naar een all-electric warmtepomp gaat.
In een matig geïsoleerde woning kan de besparing zelfs richting €1200 per jaar gaan. Bij een hybride opstelling (waar de ketel deels blijft meedoen) bespaar je iets minder, doorgaans 40-60% op je gasverbruik, wat neerkomt op €300-€800 besparing per jaar afhankelijk van huis en tarieven. Alle beetjes helpen – zeker nu energieprijzen hoog zijn kan een lucht-water warmtepomp zich snel terugbetalen.
Bereken hier je besparing >
Aandachtspunten van een lucht-water warmtepomp
Rendementsverlies bij koude buitentemperaturen
Een bekend nadeel van lucht als warmtebron is dat het rendement daalt bij strenge kou. Hoe kouder de buitenlucht, des te harder moet de pomp werken om voldoende warmte te oogsten. Dit betekent een lager COP in de winter, en bij extreem weer (onder ~ -15°C) kan de warmtepomp mogelijk niet genoeg capaciteit leveren.
In de praktijk wordt dit opgevangen door ofwel het elektrische element bij te laten springen, of – in hybride systemen – de cv-ketel tijdelijk te laten bijvuren. Desondanks zal een lucht-water warmtepomp ook in een Nederlands winterklimaat het overgrote deel van de warmte efficiënt kunnen leveren; de echte piekbelasting is maar een paar dagen per jaar.
Het is belangrijk hier bij de dimensionering rekening mee te houden. Een iets overgedimensioneerde warmtepomp kan bijvoorbeeld zonder hulp tot -10°C de woning verwarmen, en daaronder neemt de back-up het kleine beetje over. Dit alles betekent wel dat in een slecht geïsoleerde woning een lucht-water warmtepomp minder goed tot zijn recht komt – de warmtevraag is dan bij kou simpelweg te groot. Goede isolatie en/of gekozen voor een bodemwarmtepomp is in dat geval verstandiger.
Geluid van de buitenunit
De buitenunit van een lucht-water warmtepomp produceert geluid door de ventilator en de compressor. Dit geluid is hoorbaar in de directe omgeving en kan als storend ervaren worden als er geen rekening mee gehouden is. Het geluidsniveau varieert per merk en model, maar ligt vaak rond 40 à 50 dB(A) op 1 meter afstand tijdens normaal bedrijf (vergelijkbaar met een zacht gesprek). ’s Nachts schakelen veel warmtepompen automatisch in een stillere modus. Bovendien kan slimme plaatsing veel schelen: plaats de unit bij voorkeur niet direct onder een slaapkamerraam of vlak bij de erfgrens richting de buren.
Enkele tips om geluid te beperken
Monteer de unit op trillingsdempers, zet hem op een stevige ondergrond, en overweeg een geluiddempende omkasting. Ook beplanting of een geluidscherm kan het geluid afschermen.
Belangrijk is om vooraf met de installateur te overleggen over de positie, zeker in dichtbebouwde situaties. Gemeenten hanteren geluidsnormen voor warmtepompinstallaties (bijvoorbeeld max 40 dB op de perceelgrens ’s nachts); een goede installateur kan berekenen of aan de norm voldaan wordt of eventuele maatregelen voorstellen.
Esthetiek en ruimte
Een buitenunit is een vrij groot apparaat (denk aan een flinke airco-unit of groter) die een plek aan je woning of in de tuin inneemt. Niet iedereen vindt dit mooi. Onder een carport of aan de achterkant van het huis uit het zicht is vaak het beste.
Soms mag in een voortuin of gevel aan straatkant een buitenunit niet zonder vergunning, check dit bij je gemeente of VvE. Binnen moet je ruimte reserveren voor de binnenunit en boiler (vaak samen ter grootte van een kleine koelkast of wasmachine). In een gemiddeld huis is bijvoorbeeld de bijkeuken, zolder of kelder een goede plaats.
Levensduur en onderhoud
Lucht-water warmtepompen hebben wat meer onderhoud nodig dan bodemwarmtepompen. De ventilator en compressor zijn bewegende delen die kunnen slijten. De levensduur van een kwalitatieve lucht-water warmtepomp ligt rond de 15 jaar (sommige halen 20 jaar).
Je zult wellicht een keer de ventilator of compressor moeten laten vervangen op termijn. Regelmatig onderhoud (1x per 1-2 jaar een check) wordt aangeraden om storingen te voorkomen en het rendement op peil te houden. Denk aan reinigen van de lamellen van de buitenunit, controleren van koelvloeistofdruk, etc.
Elektriciteitsaansluiting
Net als bij all-electric systemen besproken, moet je stroomaansluiting geschikt zijn voor de extra belasting. Een monoblock van pakweg 8 kW verwarmingsvermogen kan zo’n 2 à 3 kW elektrisch verbruiken op vol vermogen. Heb je nog een 1-fase aansluiting van 35A, dan kan deze op z’n max zitten en moet je wellicht naar 3×25A net zoals bij een volledig elektrische setup.
Geschikt voor welke woningen?
De lucht-water warmtepomp is erg veelzijdig en kan in principe in de meeste woningtypen worden toegepast. Enkele scenario’s:
Nieuwbouwwoning
Tegenwoordig worden nieuwbouwhuizen vrijwel altijd gasloos opgeleverd met een (al dan niet bodemgebonden) warmtepomp. In goed geïsoleerde nieuwe huizen met vloerverwarming zal een lucht-water warmtepomp uitstekend presteren: de warmtevraag is laag en constant, en het hele jaar door is het rendement hoog. Een lucht-water systeem is hier een logische keuze vanwege de lagere kosten dan een bodemwarmtepomp, terwijl de energiebesparing groot is.
Bestaande woning (rijtjeshuis/jaren ’80 hoekwoning)
In veel bestaande huizen is een lucht-water warmtepomp goed inpasbaar, mits redelijke isolatie aanwezig is of gerealiseerd wordt. Dit type warmtepomp wordt door INTU vaak gezien als beste optie bij renovatie met vloerverwarming.
Bijvoorbeeld, bij het vervangen van een cv-ketel in een jaren ’80 hoekhuis met spouwisolatie en HR++ glas kan een lucht-water warmtepomp van ~6-8 kW vermogen de woning prima verwarmen. Is vloerverwarming aanwezig, dan is dat ideaal; zo niet, dan moet mogelijk een deel van de radiatoren geschikt gemaakt worden voor lage temperatuur.
In dit soort woningen wordt soms ook voor een hybride warmtepomp gekozen als tussenstap: de warmtepomp neemt het grootste deel van het jaar over, de ketel springt bij op de koudste dagen. Dit vermindert het gasverbruik al flink, tegen lagere initiële kosten.
Echter, wil je echt toekomstbestendig en klaar voor afschaffing van gas, dan is all-electric de betere keuze.
Grote vrijstaande woning of oude boerderij
Voor zeer grote, matig geïsoleerde woningen kan een lucht-water warmtepomp wel worden toegepast, maar houd rekening met een hoog benodigd vermogen (misschien 11-15 kW of meer). In zulke gevallen is het soms toch zinvoller om voor een bodemgekoppelde warmtepomp te kiezen vanwege het hogere rendement in winterse omstandigheden.
Als een boerderij of villa voldoende grond heeft, kan een verticale bron geboord worden en een water-water warmtepomp worden geplaatst (zie volgend hoofdstuk). Een lucht-water warmtepomp kán het doen, maar zal op koude dagen flink moeten stoken op stroom, wat duur kan zijn.
INTU bekijkt samen met de woningeigenaar welke configuratie in zo’n geval het meest rendabel en passend is – vaak is een combinatie van technieken mogelijk (bijv. meerdere buitenunits, of een deel direct elektrisch bijverwarmen).
Subsidie en terugverdientijd van lucht-water warmtepompen
De ISDE-subsidie
Voor lucht-water warmtepompen is de ISDE-subsidie beschikbaar, mits het toestel voldoet aan de eisen (energielabel A++ of beter, meldcode op RVO-lijst, installatie door een vakman, en woning van voor 2018).
De subsidiebedragen in 2023/2024 voor all-electric lucht-water systemen liggen meestal rond €1.950 tot €3.750, afhankelijk van vermogen en efficiëntieklasse.
Zo krijgt een doorsnee 8 kW A+++ lucht-water warmtepomp ongeveer €3.025 subsidie. Vanaf 2025 worden de bedragen iets aangepast (lager startbedrag, hoger per kW) maar voor middelgrote warmtepompen blijft het vergelijkbaar.
Hybride lucht-water warmtepompen (typisch 4-5 kW) kennen subsidies van ~€2.000 tot €2.700 doorgaan. Deze tegemoetkoming van de overheid maakt de businesscase een stuk aantrekkelijker: bijvoorbeeld een systeem van €12.000 kost netto nog ~€9.000 na subsidie.
Daarnaast kun je, als je tegelijk isolatiemaatregelen uitvoert, voor die isolatie een bonus krijgen in het subsidiebedrag (tweede maatregel bonus)– slim combineren loont dus.
De terugverdientijd
De terugverdientijd voor een lucht-water warmtepomp hangt af van of het een hybride of all-electric toepassing is, en van je energieprijzen. Bij hybride warmtepompen ziet men vaak terugverdientijden rond de 5-8 jaar, omdat de investering lager is en je toch al gauw ~60% gas bespaart.
Bij all-electric installaties is de investering hoger, maar de gasbesparing ook 100%. Gemiddeld ligt de terugverdientijd hier tussen 7 en 15 jaar. Stel, je vervangt een oude ketel door een all-electric warmtepomp voor €10k (na subsidie) en je bespaart €1000 per jaar aan energiekosten, dan heb je het in ~10 jaar terugverdiend, alles gelijk blijvend.
Gaan de gasprijzen verder omhoog in de toekomst (of stroomprijzen omlaag door meer groene energie), dan wordt het versneld korter. Vergeet niet ook de waarde van comfort en toekomstbestendigheid mee te wegen: een warm huis zonder gas, ook bij stijgende CO₂-heffingen of gasafsluitingen, is een stukje zekerheid.
Daarnaast verhoogt een warmtepomp de energieklasse en woningwaarde; bij verkoop kan dit gunstig zijn (steeds meer kopers letten op duurzame installaties). De terugverdientijd kan dus ook beïnvloed worden door deze waardeontwikkeling.
Bereken hier je besparing >
Slimme sturing met Wubbo
Net als bij all-electric systemen besproken, kan een lucht-water warmtepomp optimaal profiteren van slimme aansturing. Wubbo, het slimme EMS-systeem van INTU, stemt de warmtevraag van de warmtepomp af op verschillende factoren voor maximaal rendement. Zo zorgt Wubbo ervoor dat de warmtepomp vooral draait wanneer er voldoende zonnestroom is of wanneer de energietarieven laag zijn (bij dynamische contracten).
Concreet betekent dit bijvoorbeeld: schakel de warmtepomp overdag iets eerder in om de woning op te warmen met eigen zonne-energie, zodat hij ’s avonds minder hoeft te draaien op dure netstroom.
Ook houdt Wubbo rekening met de voorspelde buitentemperatuur – als er een koude nacht aankomt, kan hij overdag alvast wat extra warmte “inhalen” als dat gunstiger is. Al deze slimme strategieën verlagen je energierekening en ontlasten het elektriciteitsnet.
Via de app heb je natuurlijk wel inzicht en controle, maar de bedoeling is juist ontzorging: het systeem regelt zichzelf.
